Antoni Sturny, późniejszy prezes ZNP w Wolsztynie, i Wiktor Wandycz, twórca ogniska Związku w tym mieście, to tylko niektórzy z wielu nauczycieli z legitymacją Związku Nauczycielstwa Polskiego, zasłużonych uczestników powstania wielkopolskiego. Ich sylwetki przypomina w artykule Głosu Nauczycielskiego dr Piotr Wierzbicki z ZNP Kraków Śródmieście i Muzeum AK w Krakowie.
„Niech żyje Polska, zgoda, jedność, a Ojczyzna nasza wolna…”
Z przemówienia Ignacego Jana Paderewskiego Poznań 26 grudnia 1918 r.
27 grudnia odchodzimy Narodowy Dzień Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego. Święto to zostało ustanowione przez Sejm w 2021 r. i przypada w dniu rozpoczęcia walk w 1918 r. Właśnie mija 106. rocznica tego zwycięskiego zrywu. Jednocześnie, w 2024 r. przypadała 105. rocznica pierwszego powstania śląskiego z 1919 r. Te rocznice są znakomitą okazją do przypomnienia wciąż mało znanych faktów z historii, a mianowicie istotnego wkładu nauczycieli spod znaku Związku Nauczycielstwa Polskiego w odbywa te powstania.
Paderewski w Poznaniu
Insurekcja wielkopolska rozpoczęła się 27 grudnia 1918 r.
Poprzedził ją przyjazd do Poznania (26 grudnia) Ignacego Jana Paderewskiego znanego pianisty, polskiego polityka i późniejszego premiera II RP, a zarazem przyjaciela prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona. Jego przemowa do rodaków pod hotelem „Bazar” w Poznaniu stanowiła swego rodzaju katalizator, dodatkowo niepodległościowe dążenia wzmocniły działania Niemców, którzy napadali na polskie instytucje i zrywali narodowe flagi. Wywołało to zamieszki i spowodował że poznańska POW podjęła decyzję o rozpoczęciu walki. Wybuchła ona pod hasłem przyłączenia całej prowincji poznańskiej do Polski.
Powstańcze sukcesy
Polscy powstańcy w krótkim czasie, do 15 stycznia 1919 r. opanowali całą prowincję bez Bydgoszczy i Piły na północy. Od 16 stycznia 1919 r. trwały walki o utrzymanie zdobytych terenów, jednocześnie trwała akcja dyplomatyczna. Dowódcami powstania byli mjr Stanisław Taczak, a następnie gen. Józef Dowbór-Muśnicki.
Stworzono wojsko powstańcze, które osiągnęło liczebność blisko 100 tys. żołnierzy, w walkach zginęło ponad 2 tys. powstańców a blisko 6 tys. było rannych. Straty Niemców były wyższe, ale trudno je jednoznacznie oszacować. Walki zakończyły się rozejmem w Trewirze w 16 lutego 1919 r.
Do najbardziej krwawych strać powstania należy bitwa o Chodzież (8 stycznia 1919 r.), w której blisko 400 powstańców poległo lub odniosło rany. Bardzo ważne okazały się bitwy o Szubin (11 stycznia 1919 r.) i Żnin (10-12 stycznia 1919 r.), obie zwycięskie dla Polaków.
Warto zaznaczyć, że w zasadzie do 29 grudnia 1918 r. powstańcy przejęli kontrolę nad Poznaniem, a 5 i 6 stycznia 1919 r. zajęte zostało lotnisko Ławica, gdzie zdobyto jeden z największych łupów wojennych w historii Wojska Polskiego, przejęto bowiem sprzęt lotniczy o wartości szacowanej na kwotę od 160 do 200 milionów marek.
Ostatecznie sukces powstania, w postaci przyłączenia Wielkopolski do II RP, potwierdził traktat wersalski z czerwca 1919 r.
Bohater z Wolsztyna
Kolejni członkowie naszej organizacji walczący o wolną Wielkopolskę w latach 1918-1919 to Antoni Sturny (1900-1939). Urodzony w Westfalii (Niemcy) w rodzinie górniczej, wrócił do Polski, by walczyć w powstaniu wielkopolskim. Bił się w okolicach Wrześni. W 1920 r. ukończył Seminarium Nauczycielskie w Rawiczu i objął posadę nauczyciela publicznej szkoły w Koźminie (1921-1923).
W 1923 r. wstąpił do Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (od 1930 r. – Związek Nauczycielstwa Polskiego). W latach 1930-1933 był kierownikiem szkoły powszechnej w Wolsztynie, a następnie aż do wybuchu wojny w 1939 r. – kierował szkołą powszechną nr 1. Był prezesem Oddziału Powiatowego ZNP w Wolsztynie. W 1939 r. walczył w bitwie nad Bzurą. Wzięty do niewoli przez Niemców, trafił w ręce gestapo i został stracony w Poznaniu.
Jedna z ulic Wolsztyna jest nazwana jego imieniem. Jak czytamy na stronie Wolsztyn.pl, 1 października 1978 r. na budynku Szkoły Podstawowej nr 1 w Wolsztynie umieszczono tablicę z popiersiem Antoniego Sturnego. Napis głosi: „Antoniemu Sturnemu kierownikowi Szkoły Podstawowej nr 1, pierwszemu prezesowi Zarządu Oddziału Powiatowego ZNP, zamordowanemu przez hitlerowców, w roku 50-lecia powstania ogniska ZNP w Wolsztynie – wdzięczni nauczyciele”.
Oprócz niego znanym związkowcem z Wolsztyna i uczestnikiem walk powstańczych był także Wiktor Wandycz, współzałożyciel ogniska Związku w tym mieście. Obaj widnieją w spisie powstańców wielkopolskich.
Dr Piotr Wierzbicki
pracownik Muzeum Armii Krajowej w Krakowie im. Gen. Emila Fieldorfa „Nila” w Krakowie, przewodniczący Komisji Historii i Promocji ZNP Kraków-Śródmieście, jeden z kuratorów wystawy „Rzeczpospolite partyzanckie – enklawy wolności” w Krakowie
Fotografie: archiwum rodziny Brugierów-Imielów, Muzeum AK, strona internetowa ZNP Wolsztyn
Link do artykułu: https://glos.pl/niech-zyje-polska-zwiazkowcy-spod-znaku-znp-i-nauczyciele-w-powstaniach-slaskich-i-wielkopolskim
